SÜNEN EBU DAVUD

Bablar  –  Konular  –  Numaralar  

BUYU’ ve İCARE BAHSİ

<< 3492 >>

NUMARALI HADİS-İ ŞERİF:

 

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مَسْلَمَةَ عَنْ مَالِكٍ عَنْ نَافِعٍ عَنْ ابْنِ عُمَرَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ مَنْ ابْتَاعَ طَعَامًا فَلَا يَبِعْهُ حَتَّى يَسْتَوْفِيَهُ

 

İbn Ömer (r.a.)'den rivayet edildiğine göre, H. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

 

"Bir yiyecek maddesi satın alan kişi, o'nu tam olarak teslim alıncaya kadar (başkasına) satmasın."

 

 

İzah:

Buhari, buyu'; Müslim, buyu'; Nesâî, buyu'; İbn Mâce, ticârât; Dâri-mî, buyu' ; Mâlik, buyu'

 

"Taam": Misbâhu'l Münîr'de ifade edildiğine göre; yenilen her şeydir. Hicazlılar ise onu, mutlak olarak buğday mana­sına kullanırlar.

 

Kelimenin kullamlışındaki bu farklılıklardan dolayı, hadisteki taam ke­limesi değişik biçimlerde anlaşılmaktadır. Kimi âlimler bu kelimeyi sadece buğday olarak anlarken, kimileri tüm gıda maddelerine teşmil etmişlerdir. Az sonra temas edileceği üzere; satın alınıp da teslim alınmadan satışı caiz olmayan malların neler olduğu âlimler arasında ihtilaflıdır. Mâlikîler, bu ve buna benzer hadislerde teslim almamadan satışı caiz görülmeyen malların sadece "taam" oluşuna bakarak, yiyecek maddeleri dışındaki malların tes­lim alınmadan satılmasını caiz görmüşlerdir. Yani hadislerdeki "taam" ke­limesini sadece buğdaya tahsis etmemişler, başka gıda maddelerini de aynı hükmün içine koymuşlardır-

 

Bidâyetü'l-Müctehid'de; "Maliki mezhebinde, ribevî olan taamın tes­lim alınmadan satılamayacağı konusunda ihtilâfın olmadığı söylenilmekte-dir. Ribevî olmayan taamın dışındakilerin teslim alınmadan satımı konusunda ise iki görüş vardır; meşhur olana göre caiz değildir." denilir.[Bidâyetü'l-Miictehid ve Nihâyefü'l-Muktesid, II, 144.]

 

Bidâyetü'l-Müctehid'in İfadesinden anlaşılıyor ki, "taam" sözü sadece buğday karşılığında anlaşılmamıştır. Çünkü ribevî olan taam sadece buğday değildir. Mâlikîlere göre yiyecek maddelerindeki ribâ illeti; ribe'l-fazlda, o yiyecek maddesinin tek başına insanı yaşatabilme özelliği ve bekletilebilme-sidir. Ribâ-i nesîede ise, sadece gıdalanmak maksadıyla yenilir olmasıdır. Bu illetler sadece buğdayda değildir. İnsan buğdayla yaşayabileceği kadar arpa, çavdar, hurma vs. ile de yaşayabilir.

 

TehanevFnin İ'Iâu's-Siinen'de naklettiğine göre,[İ'lâü’s-Sünen, XIII, 227.] İmam Nevevî de Şerhu'l-Muhezzeb'inde İmam Mâlik'in görüşünü verirken şöyle demektedir: "Mâlik ve Ebû Sevr'e göre yenilen ve içilen şeylerin dışındaki tüm malların teslim alınmadan önce satılmaları caizdir. İbnü'l-Münzir; teslim alınmadan önce, taamın satışını nehyeden hadisten dolayı en sahih mezhep budur, de­miştir."

 

Görüldüğü gibi Nevevî bu cümlede taamı yiyecek ve içecek maddeleri­nin tümüne teşmil etmiştir.

 

Türkçeye terceme edilen hadis kitaplarından Tecrid-i Sarîh'de "taam" kelimesi aynı konudaki bir hadisin tercemesinde "erzak" bir başka hadi­sin tercemesinde de "yiyecek maddesi" olarak aktarılmıştır. Sofuoğlu da Sahih-i Müslim Tercemesi'nde "taam" karşılığı olarak; "yiyecek maddesi, gıda maddesi" tabirlerini kullanmıştır.[M.Sofuoğlu, Sahih-i Müslim ve Tercemesi, V, 21 (Had.no:1525).] İbn Mâce Tercemesi'nde ise "zahire" denilmiştir.[H.Hatipoğlu, Sünen-i İbn Mâce Tercemesi ve Şerhi, VI, 216.]

 

Kelime üzerinde bu kadar duruşumuzun sebebi bu konudaki hükmün şumülü üzerindeki tereddütlerdir. Yani Mâlikîlere göre; kabzedilmeden ön­ce satışı caiz olmayan maddenin sadece buğday mı olduğu; diğer gıda mad­delerinin bu hükmün kapsamına girip girmediği konusundaki farklı anlayışlardır. Kanaatimizce yukarıya aktardığımız nakiller meseleye az çok ışık tutmuştur.

 

Üzerinde durduğumuz hadis-i şerif, yiyecek maddesi satın alan bir kim­senin o malı kabzetmeden bir başkasına satamayacağına delildir.

 

Bu hüküm sadece yiyecek maddelerine mi mahsustur, yoksa başka mad­delere de şamil midir? Bu konuda dört görüş vardır:

 

1- Cinsi ne olursa olsun her çeşit malın teilm alınmadan bir başkasına satılması caiz değildir. Bu görüş Şâfiîler ile Hanelilerden İmam Muhammed'e aittir. Delilleri; Hakîm b. Hizâm'ın rivayet ettiği, "Teslim alıp eline geçir­mediğin şeyi satma" hadisi ile Zeyd b. Sâbit'in rivayet ettiği, "RasûJullah (s.a.v.) tacirler dükkanlarına koyuncaya kadar, malları satıldıkları yerde satın alınmasını yasakladı" manasındaki hadistir. İmam Şafiî teslim alınmamış malın, satın alanın damânına girmediği için satışını caiz görmemiştir. Çün­kü daman (sorumluluk) altına girmeyen maldan kâr sağlamasını Hz. Pey­gamber caiz görmemiştir. İbn Abbas'm: "Zannederim herşey taam gibidir" ifadesi bu görüşü destekler.

 

Bu ikinci hadis, isnadında Muhammed b. İshak bulunduğu için zayıf görülmüştür. Çünkü Muhammed b. İshak, müdellistir.

 

2- Ölçü ve tartı ile alınıp satılan malların teslim alınmadan satılmaları caiz değil, diğerlerinin satılmaları caizdir. Bu görüşün sahipleri Osman b. Affân, Saîd b. Müseyyeb, Hasanü'-Basrî, Hakem, Hammâd, Evzaî, Ahmed b. Hanbel ve İshak'tır.

 

3- Akar (taşınmaz mallar)m, teslim alınmadan başka birine satışı caiz, diğer malların satışı caiz değildir. Bu görüş de Ebû Hanîfe ve Ebû Yusuf'a aittir. Delilleri; Hz. Osman'la Hz. Talha arasında Kûfe'deki bir arazinin sa­tışı konusundaki konuşmadır. Hz. Osman kendisi Medine'de iken Kûfe'de­ki bir arazisini Hz. Talha'ya satmış ve; "Benim için görme muhayyerliği var. Çünkü ben görmediğim bir araziyi sattım" demişti. Talha buna itiraz etti ve görme muhayyerliğinin alıcıya ait olduğunu söyledi. Bunun üzerine Cü-beyr b. Mut'im'i hakem tayin ederek aralarında hükmetmesini istediler. Cübeyr de Talha'yı haklı buldu.

 

Hâdisenin konumuzla ilgili yönü, Hz. Osman'ın satmak istediği araziyi görmemiş olmasıdır. Hanefîler o araziyi görmemeyi kabzetmeme (teslim al­mamak) olarak değerlendirirler. Çünkü bir malın görülmeden teslim alın­ması mümkün değildir. Hz. Osman'ın araziyi bir vekil kanalıyla teslim al­mış olabileceği tarzındaki bir ihtimal de geçersizdir. Çünkü vekilin görmesi, müvekkilin görmesi sayılır. Hz. Osman'ın görmediği için kendisine görme muhayyerliği talep etmesi, vekili kanalıyla teslim almadığına da delildir.

 

Ayrıca Hanefîlere göre; satın alınan bir malın teslim alınmadan satıl­masının caiz olmayışındaki hikmetlerden birisi; başkasının elinde olan ma­lın telef olup, müşteriye teslim edilememe endişesidir. Taşınmaz mallarda ise bu düşünülemez. Binanın yıkılması söz konusu olabilir. Ama bina satıl­dığı zaman arsası ile birlikte satılır. Arsa ise telef olmaz.

 

4- Yenilen ve içilen maddelerin teslim alınmadan satılmaları caiz değil, bunların dışındakilerin satışı ise caizdir. Bu görüş de İmam Mâlik ve Ebû Sevr'e aittir. İbnü'l-Münzir, bu konuda en sahih görüşün bu olduğunu söy­ler. Delilleri; üzerinde durduğumuz hadis, bundan sonra gelecek olan aynı manadaki hadisler ve bunların muhalif mefhumlarıdır. Çünkü bu hadisler­de Rasûlullah (s.a.v.), taamın kabzedilmeden satışını men etmiştir. Bunun mef­humu muhalifi, taam olmayanlarda satışın caiz olmasıdır.

 

Ancak şunu belirtmek gerekir ki; mefhumu muhalif, Hanefîlere göre delil sayılmaz.

 

Yukarıda da işaret edildiği gibi, Mâlikîlere göre; kendilerinde ribâ (fa­iz) illeti bulunan yiyecek maddeleri konusunda ihtilâf yoktur. Kendilerinde ribâ cari olmayan mallar konusunda İmam Mâlik'ten iki görüş vardır. Biri­sine göre; bunların da kabzedilmeden satışı caiz değildir. Meşhur olan bu­dur. Diğerine göre ise caizdir.

 

Satın alınan bir malın kabzedilmeden satışının caiz olmayışındaki hik­met, bu usûlün ihtikâra (spekülasyona), Hatların artmasına sebep olması­dır. Depolarda tutulan malların el değmeden sözle satışı sebepsiz yere fiatların kabarmasına, parası çok olanların daha çok kazanıp yoksulların ezilme­sine sebep olur.

 

İbn Abbas bunu bir nevi faize benzetir. Tâvûs b. Keysân, kendisine;

 

Bu yolla satışın yasak oluşunun sebebi nedir? diye sormuş, o da:

 

Müşterinin, satın aldığı bir gıda maddesini teslim almadan başkasına satması, parayı para karşılığında satması demektir. Önceden satın alınmış olan malın edası ise tehir edilmiştir, karşılığını vermiştir.

 

Konuyu toparlarsak diyebiliriz ki:

 

Gıda maddelerinin teslim alınmadan satılmaları bütün âlimlere göre caiz değildir. Diğer maddelerde ise ulema ihtilaflıdır. Hz. Nebi'den varid olan hadisler genelde gıda maddelerini konu edinmiş, bir genelleme yapma­mıştır. Zamanımızda bu yolla yapılan alışverişlerin yaygınlığı ve bundan kur­tuluşun mümkün olmadığı gözönüne alınınca en yumuşak görüş olan Mâlikîlerin görüşünü taklidde zaruret görünmektedir. Tabiî bu gıda maddelerin­de uygulanamaz.

 

Hadisin izahında kabz konusuna da temas uygundur. Ancak bu konu bir sonraki hadiste ele alınacaktır.